शैक्षिक गुणस्तर र त्रि.वि.
विश्वब्यापी रुपमा शिक्षा गुणस्तरीय हुनु पर्छ भन्ने मान्यता छ। गुणस्तरीय शिक्षा नारा बनेको छ।तर कस्तो शिक्षालाई गुणस्तरी शिक्षा भन्ने सवालमा अनेकन मानक र आधार तयार नगरी भन्न कठिन हुन्छ। गुणस्तर मापनका अनेक तौरतरिका हुन्छ्न । यो बहुआयामिक बिषय हो जसले धेरै कुराको सङकेत गर्दछ। शैक्षिक गुणस्तर निर्माणमा शिक्षक, शिक्षण विधि, भौतिक पुर्वाधार, लगानी , शिक्षा निति , पाठ्यक्रम, राजनीतिक ब्यवस्था, समाज , मुल्यांकन प्रणाली आदिले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष भुमिका खेलिरहेका हुन्छ्न।
शैक्षिक गुणस्तरलाई ठ्याक्कै परिभाषित गर्न कठिन छ। एउटा परिवेशमा गुणस्तरीय भनिएको शिक्षा अर्को परिवेश र वातावरणमा गुणस्तरीय नहुन पनि सक्छ। समग्रताको हिसाबमा स्वदेश तथा बिदेशमा बिक्ने र टिक्ने खालको शिक्षालाई गुणस्तरीय शिक्षा भन्न सकिन्छ। शैक्षिक गुणस्तर मापनका अनेकन मानक/ आधार हुन्छ्न। जस्तै- आत्मानिर्भर मुखि , सीप मुलक / ब्यबहारिक , रोजगार मुलक,सामाजिक घुलमिलनमा योगदान, प्रबिधिको प्रयोगमा सक्षमता ,अनुशासन , नैतिकता, बिषय बस्तुमा दख्खल/ निपुर्ण, देश प्रेम र अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक निर्माणमा भूमिका खेल्ने शिक्षा गुणस्तरीय शिक्षा हो। यस कोणबाट मुल्यांकन गर्दा शैक्षिक संस्थाहरुले उत्पादन गर्ने असल र सक्षम जनशक्तिलाई सङ्केत गर्दछ। उत्पादित जनशक्तिले स्वदेश तथा बिदेशका हरेक वातावरणमा क्षमता प्रदर्शन गरी समाजमा घुलमिल हुन सक्छ्न,जीवन सहज ढंगले बिताउन सक्छ्न। त्यति मात्र होइन समाजमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सक्छ्न भन्ने ठानिन्छ।
देशको शिक्षा निति र संविधानले तय गरका मापदण्डलाई प्राप्त गर्न सक्ने जनशक्ति ; जो स्वदेश तथा बिदेशको श्रम बजारमा सजिलै बिक्छ्न। जहासुकै आफ्नो शैक्षिक कौशलता देखाउन सक्छन भने त्यस्तो शिक्षालाई गुणस्तरीय मान्न सकिन्छ । सिपको हिसावमा, क्षमताको हिसाबमा, बिषय बस्तुको दख्खताको हिसाबमा , अनुशासन र चरित्रको हिसाबमा क्षमतावान ब्यक्ति उत्पादन भई समाजमा सोही अनुसारको आचरण र व्यबहार देखाउन सक्ने शिक्षालाई गुणस्तरीय शिक्षाको दर्जा दिन सकिन्छ। शैक्षिक गुणस्तरमा प्रमाणपत्रको अङ्क वा प्रतिशत वा ग्रेडलाई मात्र आधार बनाइदैन। समग्र ब्यक्तिको सक्षमतालाई मुल्यांकन गरिन्छ। गर्नु पर्छ।
अन्तमा ; शैक्षिक संस्थाहरुका उत्पादनहरु समय सापेक्ष , गतिशील , सक्षम , बिषय बस्तुमा निपुर्ण, ब्यबहारिक ज्ञान र आचरण भएका हुन्छ्न भने त्यसलाई शैक्षिक गुणस्तर भन्न सकिन्छ। गुणस्तरीय शिक्षा प्रदानमा विद्यालयहरु र विश्वविद्यालयहरुको अहम भुमिका हुन्छ।
शैक्षिक गुणस्तरका समस्याहरु-
त्रिभुवन विश्वविद्यालय देशको जेठो विश्वविद्यालय हो।नेपालमा संघिय विश्वविद्यालय नै त्रि. वि. बाहेक 10 वटा छ्न।प्रादेशिक विश्वविद्यालय थपिने क्रममा छ्न। मुलुक बहु- विश्वविद्यालयमा जादा पनि झन्डै 80% विद्यार्थीको बोझ यसैले बोक्नु परेको छ । यति धेरै जिम्मेवारी र दायित्व भएको विश्वविद्यालय केहि दशक यता राजनीतिको दलदलमा फसेको छ। यसले आम- मानिसलाई दुखित बनाएको छ। देखाई , व्यबहार र भोगाईमा त्यो कुरा प्रष्ट देखिन्छ । अनेकन बेथितिबाट थिल्थिलो भएको विश्वविद्यालयको शैक्षिक गुणस्तरमा पनि प्रश्नहरु उठ्न थालेका छ्न। उठाइएका छ्न । विश्वविद्यालय बेरोजगार उत्पादन गर्ने कारखाना हो भनेर आरोप लगाउने पनि कम छैनन।बास्तबमा गुणस्तर एउटा मानक हो; जसले बहुआयामिक बिषय बस्तुहरु ओगटेको हुन्छ। शैक्षिक गुणस्तरका सन्दर्भमा अनेकन सवालहरु छ्न।देशको शैक्षिक प्रणाली त्यसमा पनि उच्च शिक्षामा अनेकन बेथिती छ्न। उच्च शिक्षा अनुसन्धान मुलक र रोजगार मुलक हुनु पर्नेमा त्यस्तो हुन नस्क्नु दु:खद पक्ष हो। उच्च शैक्षिक संस्थामा देखा परेका गुणस्तर लगायतका समस्या र बेथितीहरु निम्न छ्न-
*अब्यबहारिक पाठ्यक्रम / परम्परागत सिकाई प्रणाली
* शैक्षिक संस्थामा अति राजनीतिकरण/ संस्थाहरु राजनीतिबाट थिल्थिलो हुनु
*अब्यबहारिक परिक्षा तथा मुल्यांकन प्रणाली
* कमजोर भौतिक पुर्वाधार
*शिक्षक र विद्यार्थी बिच नियमित अन्तरक्रियाको अभाव
* कमजोर शैक्षिक अनुसन्धान तथा सिकाईमा अनुसन्धानको अप्रयोग।
* कमजोर शैक्षिक प्रशासन / कमजोर आन्तरिक सुशासन
* फितलो अनुगमन तथा मुल्यांकन प्रणाली
* प्राविधिक बिषय भन्दा सैद्धान्तिक बिषयको अध्ययन अद्यापान बढी हुनु
* व्यबहार परिबर्तनलाई भन्दा पास-फेल तथा अङ्क र प्रतिशतलाई जोड दिनु
* उच्च शिक्षामा भिडभाड हुनु/कक्षा कोठामा विद्यार्थी सङ्ख्या बढी हुनु।
* प्रयोगात्मक सिकाई र assignment system कमजोरी हुनु
त्रि. वि. को भुमिका-
"बाघ बूढो र स्याल तन्नेरी" हुदैन भन्ने उखान समाजमा प्रचलित छ।बूढो भए पनि बाघको तागत र स्यालको तागत एउटै हुन्न रे !!!बाघ भनेको बाघै हुन्छ।वर्तमानमा स्थापना भएका विश्वविद्यालय मध्ये त्रि. वि. पनि बाघै हो। औपचारिक र आफ्नै नामबाट (2016 साल)शैक्षिक कार्यक्रम संचालकन गरेको पनि 62 बर्ष पार गरिसकेको छ। देशको पुरानो विश्वविद्यालय मात्र होइन ;गरिवदेखि उच्च बर्गसम्मका नेपालीहरुमा ज्ञान्/ सिप र चेतना बिस्तारको माध्यम हो/ दियो हो; त्रिभुवन विश्वविद्यालय । नेपाली समाजको सभ्यता बिकासको मुहान हो । स्रोत हो।
नेपालको उच्च शिक्षामा त्रिभुवन विश्वविद्यालयको भुमिका / योगदान अतुलनीय छ। बर्तमानमा केहि अफ्ठेरो भएता पनि यसको बिगत स्वर्ण अक्षरले लेखिएको छ। यसो भन्दै गर्दा इतिहासको ब्याज खाएर बस्ने छुट त्रि. वि. व्यवस्थापनलाई छैन । जगजाहेर छ ; देशका बहुसंख्यक बिज्ञ, बुद्धिजिवि,राजनीतिज्ञ , कलाकार, डाक्टर , ईन्जिनियर , वकिल, शिक्षक, ब्यापारी , पेशाकर्मी आदिको उत्पादन त्रिभुवन विश्वविद्यालयले गरेको छ। 10 भन्दा बढी केन्द्रिय विश्वविद्यालय थपिदा पनि अरुमा विद्यार्थी भार नगन्य छ । साधारण शिक्षादेखी प्राबिधिक शिक्षासम्म एउटै छानामुनिबाट दिन सफल भएको छ । दुनियाँका लागि यो गौरवको बिषय हो।नेपाल सस्कृत, काठमाडौ , पूर्वाञ्चल, पोखरा, मध्यपश्चिम , सुदुरपश्चिम,कृषि , लुम्बिनी ,खुल्ला र
Comments
Post a Comment